İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Bilinmeyen Boyutu: Psikososyal Riskler 1
Psikososyal risk nedir?
Psikososyal riskler özellikle son yıllarda güvencesiz ve sermaye lehine esnekçalışma biçimleri, ağır iş yükü, uzun çalışma saatleri, çalışma temposu ve duygusal sorumluluğun artması gibi unsurların işçi üzerinde işe bağlı olarak gelişen ve başta stres olmak üzere çeşitli olumsuz psikososyal etkilerdir. Stres, şiddet (psikolojik şiddet, tehdit, taciz, suistimal ve yıldırma olarak tanımlanabilir.) zorbalık ve taciz işçiler açısından psikososyal risklerin oluşmasına sebebiyet verecek etmenler olarak tanımlanır.
Neden işçi sağlığı ve iş güvenliği alanına girer?
Psikososyal Riskler işyeri ve çalışma kaynaklı işçileri etkileyen riskler olup tıpkı fiziksel ve kimyasal riskler gibi işçinin sağlığına etki eden etmenlerdir.
Bu alan işçi sağlığı ve iş güvenliğinin en az bilinen ve tartışılan alanı olduğu kadar aynı zamanda tanımı ve çözümü konusunda da en az netliğin olduğu alandır.
Dünyada ve Türkiye’de bu alanın az biliniyor olmasının başlıca nedeni işçi sağlığı ve güvenliği mevzuat ve politikalarının yetersizliğinden kaynaklıdır. Türkiye gibi ölümlü iş kazaları oranlarının hayli yüksek olduğu ve iş cinayetlerini önlemek hususunda dahi politik ve yasal çok temel yetersizliklerin olduğu bir ülkede işçi sağlığı ve güvenliğinin bu alanının görünmemesi bir bakıma anlaşılabilirdir.
Fiziksel ve kimyasal risk unsurları ile karşılaştırıldığında psikososyal riskleri tanımlamak ve önlem almak oldukça zordur. Risklerin neler olduğu, nasıl değerlendirileceği ve nasıl iyileştirileceğinin tam olarak bilinmemesi alanın en önemli eksiğidir.
Avrupa’da ve Türkiye’de psikososyal riskler mevzuatı nedir?
AB ülkeleri mevzuatı açısından psikososyal riskler sınırlı ve eksik olmakla birlikte tanımlanmış ancak bazı sorunlu alanlar bulunmaktadır.
Psikososyal riskler AB’nin 1989 yılında yürürlüğe giren 89/131 numaralı direktifine eklenmiştir (Yasal düzenleme ve işletmelerde risk analizi). İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili en temel önleyici yöntemlerden biri olan risk değerlendirme süreci ile ilgili çerçeve yönergenin ilgili ülkenin ulusal hukukuna göre uyarlanması gerekir.
2010 ILO Meslek Hastalıkları’na psikolojik rahatsızlıklar en son revizyonda eklenmiştir.
Türkiye risk belirleme konusunda AB’yi referans almıştır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işyerinde riski önleyici tedbirleri ve işletmelerde risk değerlendirmesini zorunlu kılar ancak risklerin belirlenmesine ilişkin mevzuat yetersizdir. Ayrıca 6331 sayılı kanun işçi sağlığı ve güvenliği alanının
psikososyal boyutundan söz etmemektedir. Fiziksel risklerin değerlendirilmesi ile psikososyal risklerin değerlendirilmesi ise oldukça farklıdır.
Türkiye’de işyerinde şiddete dair veriler sınırlı olarak SGK iş kazası istatistiklerinden elde edilebilir. Ancak bu veriler daha çok öldürme ve şiddetli yaralama vakalarına dayandığı için psikososyal veriler neredeyse kayıtsızdır.
Sendikalar psikososyal riskler konusunda ne yapabilir?
-Sendikalar Türkiye’de psikososyal risklerle ilgili politikaların ve mevzuatın belirlenmesi hususunda öncü bir rol oynamalı, bu alan piyasanın ve hükümetin öncülüğüne bırakılmamalıdır.
-Psikososyal risklerin işçi sağlığı ve iş güvenliği kapsamında sendikaların gündemine girmesi, dahası alanın politik ve yasal belirleniminde sendikaların aktif rol oynaması önemlidir.
-Bu risklerin iş verimi üzerinde yarattığı olumsuz etki bazı uluslar arası şirketlerin ve hükümetlerin bu alanla ilgilenmeleri ve önlemler almasına neden olmuştur. Sendikaların bu alanı işletme verimliliği tartışmalarının uzağında işçi sağlığı ve güvenliği alanından tartışması oldukça önemlidir.
-Psikososyal Risklerin 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda tanımlanması ve dahil edilmesi için mücadele edilmelidir.
-Psikososyal riskler işyerinde değerlendirilmesi gereken riskler kategorisine alınmalıdır.
-Alanla ilgili yürütülecek her türlü mevzuat ve işyeri temelli çalışma için işçilerin katılımı ve talepleri ön planda olan bir perspektif kurulmalıdır.
-Bu alanla ilgili mücadele işyerinin ve çalışma koşullarının iyileştirilmesini hedef edinen bir perspektifle kurulmalıdır.
-Psikososyal risk unsurları ve önleyici/denetleyici tedbirler toplu sözleşmelerde tanımlanmalıdır.
-Psikososyal risklerin denetiminin bağımsız kurum ve kişilerce yapılması önemlidir.
-İlgili Çerçeve Anlaşmanın ETUC üyesi sendikalarca uygulanması hedeflenmelidir.
