Şili Halkı Bireysel Emeklilik Sisteminden Kurtulmaya Kararlı

10/05/2017

Şili, dünya ekonomileri (OECD) arasında en düşük emeklilik maaşı verilen ülke konumunda. 10 milyona yakın kişi asgari ücretten daha düşük bir emekli aylığı alıyor. Bizde BES olarak bilinen sistem, Şili’de AFP diye geçiyor.

Bu sistem Şili’ye Pinochet diktatörlüğü zamanında getirildi. 1981 yılından bu yana da Şili halkı tarafından kabul görmedi. Çünkü daima eşitsizliğe, haksızlığa ve mağduriyete yol açtı.

Zenginler daha fazla emekli maaşı alırken yoksullar çok daha düşük aldı. Emeklilik maaşları kadınlar için ise genel seviyenin de çok altında. Hele ki kayıt dışı çalıştırmanın bu denli yaygın olduğu Şili gibi ülkelerde, kadınlar güvencesiz işlerde çalıştıkları için mağlup başlıyorlar bu kavgaya.

Şili’de bireysel emeklilik sistemine karşı yıllardır çeşitli aralıklarla protestolar düzenleniyor. Mevcut hükümet ise sistemden tamamen vazgeçmekten yana değil. Bunun yerine sistemde bazı değişiklikler yapmayı öneriyor. Örneğin, işveren fona katkı yapsın diyor, fonun denetimini sıkılaştıralım diyor. Ancak protestocular taleplerinde kararlılar: “Onurlu bir emeklilik” istiyorlar.

Şili’de bu protestolar hedefine ulaşmadan son bulmayacağa benziyor. En son eyleme ülkenin yüzde 10’una yakını katıldı. 26 Mart’ta sadece başkent Santiago’da 800 bin kişi yürüdü.

2016 yılı biterken de Şili şiddetli protestolara sahne olmuştu. Öğrenciler okulları işgal etmiş, iki otobüs yakmış, yolları kapatmış, tren seferlerini dahi aksatmıştı. Bu isyan kendi geleceklerini korumak içindi. AFP’ye gençliğinde katkı yapanlar, çalışma hayatındaki son 10 yılında aldıkları ücretlerin yüzde 22’si kadar emekli maaşı alabilecekler çünkü.

Şili, bölgesinin ekonomik eşitsizlikte ilk sırada yer alan ülkesi. Pinochet diktatörlüğü sona erdikten sonra göreve gelen hükümetlerden hiçbiri bu sistemi bırakın kaldırmayı, değiştirmeye bile ciddi anlamda yanaşmadı. Çünkü bu sistem, Şili burjuvazisi için hatırı sayılır bir kar aracı.

AFP adil işlemiyor. Karlar artsa da bu emekli aylıklarına yansıtılmıyor. Sistem bizimkine çok benzer. Şili vatandaşı, sisteme ücretinin yüzde 10’unu aktarıyor. Bu oran belirli. Ancak emeklilikte ne kadar aylık alacağı, AFP yatırımlarının içerde ve dışarda ne kadar iyi performans sergilediğine bağlı.

Şili’nin nüfusu 17,6 milyon. AFP kapsamındakilerin sayısı 10 milyon. Demek oluyor ki 10 milyon Şililinin ne kadar emeklilik aylığı alacağı AFP’nin ellerinde. Halk ise buna son vermek istiyor. Yıllardır süren protestolar giderek daha büyüyor, yayılıyor. Peki, protestocular ne talep ediyor? Protestocular; emekçiler, işçi sendikaları, gençler; dayanışma üzerine kurulu bir paylaşım sistemi; işçinin, işverenin ve devletin katkı koyduğu bir sistem istiyorlar. Özel şirketler için işçilerin emekli aylığından kısılmasın istiyorlar. Onlar, onurlu bir emeklilik istiyorlar. Siz de istemez miydiniz?