ENGLISH

Deprem Kararnamesi’nden Sosyal Politika Çıkmadı!

23/02/2023

22 Şubat 2023 tarihinde 125 sayılı “Olağanüstü Hal Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Buna göre, OHAL kapsamındaki illerde İŞKUR tarafından İşsizlik Fonu'ndan karşılanmak üzere kısa çalışma ödeneği verilecek. İşsizlik Sigortası Fonundan günlük 133 lira nakdi ücret desteği sağlanacak. Ayrıca, kapsamı sınırlı olan işten çıkarma yasağı uygulanacak. Bunun yanı sıra Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamındaki yetki tespitlerinin verilmesi, toplu iş sözleşmelerinin yapılması, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü ile grev ve lokavta ilişkin süreler, OHAL ilan edilen illerde 6 Şubat'tan itibaren OHAL süresince mümkün olmayacak.

Öte yandan kararname, tartışmaları ve eleştirileri de beraberinde getirdi. 125 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin oldukça eksik, yetersizdir ve ayrımcı hükümler barındırması dolayısıyla DİSK Yönetim Kurulu adına Genel Başkan Arzu Çerkezoğlu bir basın açıklaması yayımlayarak DİSK’in bu konudaki eleştirilerini sıraladı:

Deprem felaketine karşı acil sosyal politika önlemlerinin alınması gerektiği açıktır. Deprem felaketi kapsadığı bölge itibariyle kamu çalışanları, işçiler, esnaf, çiftçi, kendi hesabına çalışanlar başta olmak üzere geniş çalışan nüfusu kapsamaktadır. Bu sebeple depremin yarattığı felaketin yaralarını sarmak için çalışma hayatından iş ve gelir güvencesine, sosyal güvenlik, barınma ve eğitime kadar kapsamlı, acil ve derhal alınması gereken sosyal politika önlemlerine ihtiyaç vardır. DİSK bu konudaki önerilerini 17 Şubat 2023’te açıklamış; DİSK’in açıklamasından beş gün sonra sosyal tarafların görüşleri alınmadan 125 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) yayımlanmıştır. 125 sayılı bu kararname kısa çalışma ödeneği, işsizlik sigortası ödeneği ile işten çıkarma (fesih) yasağı konularında düzenlemeler içermektedir.

Eksik ve Yetersiz “Fesih Yasağı”, İşverenler Tarafından Kötüye Kullanmaya Açık

DİSK, depremden zarar gören işçilerin korunması amacıyla işten çıkarma yasağının derhal hayata geçirilmesini, işsizlik sigortası ödeneği ile kısa çalışma ödeneğinin ön koşulsuz verilmesini savunmaktadır.

Ancak CBK ile getirilen fesih yasağı 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25.maddesinin birinci fıkrasının 2 numaralı bendinde yer alan “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler” fesih yasağı kapsamının dışında bırakılmıştır. CBK ile düzenlenen yetersiz fesih yasağı salgın döneminde olduğu gibi işverenler tarafından kötüye kullanmaya açık olup caydırıcı olmaktan uzaktır. Salgın döneminde fesih yasağı istisnasının işverenler tarafından kötüye kullanıldığı, işçilerin haksız yere, işverenlerin tek taraflı iftiraları ile tazminatsız olarak işten çıkarıldığı görülmüş iken benzeri bir istisnanın yeniden getirilmesi kabul edilemez. Depremzede işçilerin sicillerinde yer alacak haksız ithamlarla, tazminat bile almadan işten çıkarılmalarına olanak veren bir düzenleme, çok ağır yeni mağduriyetlere yol açacaktır.

Depremden dolayı işe gidemeyen işçiler için fesih yasağı da açık bir biçimde düzenlenmelidir. DİSK’in de kamuoyuna açıkladığı üzere, işçilerin ve arama kurtarma ve destek için bölgeye gidenler dahil olmak üzere deprem sebebiyle işe gidememek meşru mazeret niteliğinde olup fesih konusu yapılamaz. Fesih yasağı istisnasız uygulanmalıdır.

Fesih yasağına aykırılık halinde işverenlere öngörülen asgari ücret tutarındaki idari para cezası da caydırıcılıktan uzaktır. Fesih yasağına aykırılık halinde işçinin tüm ücret ve sosyal haklarının işveren tarafından ödenmesine ilişkin maddeye açık bir biçimde yer verilmelidir.

Kararnamede İşçilere Yeterli Gelir Desteği Yok, Ayrımcılık Var

Deprem felaketi karşısında gelir güvencesini kaybeden işçilerin çeşitli gelir desteklerine ihtiyacı olmasına rağmen CBK ile bu sağlanmıyor.

Kararnamede kısa çalışma ödeneği ile işsizlik ödeneğindeki ön koşullar dahi kaldırılmıyor. Deprem nedeniyle gerek işin durması gerekse işçinin işe devam edememesine bağlı olarak ortaya çıkacak gelir kaybını gidermek için kısa çalışma ödeneğinin uygulamaya sokulmasını ve afet kapsamında uygulanacak kısa çalışma ödeneği için yararlanma koşullarının kaldırılmasını talep etmiştik. 125 sayılı CBK ile deprem bölgesinde kısa çalışma ödeneği uygulaması başlatıldı ancak yararlanma koşullarında bir değişiklik yapılmadı. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları olan 120 gün sigortalı olma ve son üç yılda en az 600 gün prim ödemiş olma koşulu korundu,

Keyfi Ücretsiz İzin ve Yetersiz Nakdi Ücret Desteği Ciddi Bir Sorun

Kararname ile kısa çalışma ödeneği ve işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçiler için nakdi ücret desteği getiriliyor. Ancak nakdi ücret desteği hem yetersizdir hem de zoraki ücretsiz izne dönüşme tehlikesi taşımaktadır. Pandemi sürecinde tanık olduğumuz zoraki ücretsiz izin uygulaması, 125 sayılı CBK ile yaşamını yeniden kurmaya çalışan depremzedeler için de önemli bir tehlike haline gelmiştir.

CBK ile öngörülen nakdi ücret desteği, kısa çalışma ödeneği miktarlarının oldukça altındadır ve ayrımcı bir şekilde belirlenmiştir. İşverenin işten çıkarmadığı ama çalıştırmadığı işçiye sadece 3.972 TL nakdi ücret desteği verilecektir. Bilindiği gibi kısa çalışma ödeneği tutarı günlük ortalama brüt kazancının yüzde 60’ı olarak belirlenmektedir. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği tutarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 150’sini geçemiyor. Kısa çalışma ödeneği miktarı halen yaklaşık 6 bin TL ile 15 bin TL arasında değişiklik gösteriyor. Yapılan düzenleme ile kısa çalışma ve işsizlik ödeneğinden yararlanamayanlara için günde 133,44 TL (ayda net 3.972 TL) nakdi ücret desteği uygulanacak.

Eğer kısa çalışma ödeneğinden yararlanılabilseydi 6 bin TL ile 15 bin TL arasında bir ödeme alacak bir depremzede işçiye sadece 3.972 TL nakdi ücret desteği verilecek. Bu ayrımcı uygulamaya son verilmelidir. Depremzede işçilere ön koşulsuz kısa çalışma ödeneği ve işsizlik ödeneği verilmelidir. Deprem bölgesinde kısa çalışma ve işsizlik ödeneğinin alt sınırı en az asgari ücret düzeyine yükseltilmelidir. Bunun için İşsizlik Sigortası Fonu’nda yeterli kaynak vardır. İşsizlik Sigortası Fonu depremzede işçiler için etkili bir biçimde kullanılmalıdır.

Özetle, 125 sayılı CBK ile alınan kararlar eksiktir, daha önemlisi ayrımcıdır. Kararlar depremzede işçilerin kıdem tazminatı, iş ve gelir güvencesi ile sosyal güvenlik haklarını güvence altına almaktan uzaktır. Hatta yeni mağduriyetler yaratma tehlikesi barındırmaktadır.

Ülkeyi yönetenler milyonların barınma; kadın ve çocukların güvenlik; gençlerin eğitim hakkını güvence altına almamakta ısrar etmektedir. Depremin yaralarını sarmanın tek yolu daha fazla sosyal devlet, daha fazla sosyal politikadır.